Powiat Grodziski
województwo mazowieckie

Baranów

W okresie piastowskim ziemie dzisiejszej gminy Baranów należały do dóbr książęcych pod nazwą Kaski Młyńskie. Najważniejszą wówczas miejscowością w tym rejonie były Kaski, gdyż wieś Baranów jeszcze nie istniała. Za panowania króla Kazimierza i króla Zygmunta Starego Kaski stanowiły ważny ośrodek administracji kościelnej i państwowej. W 1670 r. wieś należała do Wawrzyńca Żochowskiego i Jana Cybulskiego. Do parafii wówczas przybył z wizytą ks. Święcicki. Z akt wizyty dowiadujemy się, że przed 1670 r. powstała wieś „Baranowo z Olędrami”. Ks. Święcicki wspomina ponadto, że „nie wiadomo, do której parafii Baranowo z polami na Olędrach wchodzi, ale dziesięcina do Kask należy”. W XIX wieku Kaski były gminą, lecz na początku XX wieku straciły na znaczeniu, gdyż wójt Kask Jan Puchała przeniósł siedzibę Urzędu Gminnego do Baranowa. Jednocześnie podzielono parafię i utworzono 12 X 1912 r. parafię św. Józefa w Baranowie. Kościół wybudowano wg projektu St. Grochowicza i Bronisława Czosnowskiego.

W czasie wojny światowej tereny gminy były miejscem działań żołnierzy AK grupy „KAMPINOS”.

W rysie historycznym tego obszaru nie sposób pominąć okresu przedpiastowskiego, ze względu na licznie występującą ilość stanowisk archeologicznych. Na tym terenie na wielką skalę prowadzono wytop żelaza, który nie miał sobie równych w tej części Europy od IV w. p.n.e. do II w. n.e. Wokół znajdowała się puszcza służąca do produkcji węgla drzewnego oraz woda w gęsto występujących rzekach, rzeczkach i ciekach wodnych.

Grodzisk Mazowiecki

Grodzisk Mazowiecki to kiedyś zdrojowe uzdrowisko dla elit, dziś dynamicznie rozwijająca się miejscowość.

Liczne stanowiska archeologiczne, m. in. osad hutniczych na terenie całej gminy, mówią o aktywności ludzkiej na tych ziemiach datującej się przed naszą erą. Cenne freski malarza epoki stanisławowskiej Bogumiła Plerscha w Dworku Skarbków przypominają o świetności rodu Mokronoskich, byłych właścicieli miasta.

Wędrówka najstarszymi ulicami, Kościuszki i Kilińskiego, które należały do centrum uzdrowiska zdrojowego, jakim Grodzisk był w XIX wieku, zaprowadzi nas pod piękny obiekt – były Zakład Wodoleczniczy dra Bojasińskiego. Wzdłuż tego szlaku natkniemy się na drewniane domy letnie z werandami, zdobione charakterystyczną stolarką, okruchy po barwnych czasach zdrojowego uzdrowiska dla elit. Ale już parę kroków dalej willa Foksal w kształcie lokomotywy przywodzi na myśl rok 1845 i wielkie dni Kolei Żelaznej. Jako pierwszy przystanek na trasie Warszawa – Wiedeń stacja w Grodzisku zupełnie odmieniła dzieje miasta. Uzdrowisko musiało ustąpić przed rozwojem przemysłu. Na początku XX w. powstały pierwsze fabryki – „Octówka”, która przekształciła się w obecny zakład - Grodziskie Zakłady Farmaceutyczne „Polfa” (obecnie „Gedeon Richter”) i Fabryka Tarcz Ściernych Haberlego – do dziś funkcjonująca pod nazwą „Słoń”.

Porośnięte mchem, z zatartymi literami macewy na cmentarzu żydowskim przy ul. Traugutta to ślad po kolejnym rozdziale w życiu miasta, ślad dużej aktywności kilkutysięcznej gminy żydowskiej w XIX wieku, tragicznie zakończonej w czasie II wojny światowej. Po Powstaniu Warszawskim w Grodzisku znalazło schronienie kilka tysięcy uchodźców ze stolicy. Żołnierze Armii Krajowej również licznie ukrywali się w mieście.

Dzień przed wyzwoleniem, 16 stycznia 1945 r., spadły na Grodzisk bomby sowieckie. Ofiarą tragicznego bombardowania byli cywilni obywatele Grodziska...

Miasto liczące blisko 480 lat przechodziło wiele metamorfoz, a dzisiejszy dzień zapisuje swoją kartę dużymi zmianami.

Jaktorów

Kiedyś porośnięty puszczą, dziś śladem po jej urodzie jest ukryta wśród drzew leśna osada Międzyborów...

"Puszczy Jaktorowskiej”, kędy się tury chowają, jest wszerz półtrzeci mile, a wzdłuż 2 mili. W tej puszczy drzewo rozliczne i wielkie..." tak mówi zapis z ilustracji dóbr królewskich z 1564 roku. Puszcza Jaktorowska to ulubione miejsce polowań Władysława Jagiełły, Zygmunta Starego, Zygmunta Augusta i Stefana Batorego. Głaz – pomnik "Ostatniego Tura" – przypomina o wspaniałym schronieniu, jakie Puszcza Jaktorowska dawała niegdyś zwierzętom tak olbrzymim. Śladem po urodzie puszczy jest ukryta wśród drzew leśna osada Międzyborów.

Jedna z miejscowości na terenie gminy Jaktorów – Budy Zosine –  upamiętniła się w historii krwawą bitwą podczas II Wojny Światowej. W boju poległo ponad 130 żołnierzy AK Grupy Kampinos. Co roku we wrześniu odbywają się tu okolicznościowe uroczystości.

Milanówek

Jednym kojarzy się z jedwabiem, innym z krówkami... Był też nieformalną stolicą Polski...

Milanówek jednym kojarzy się z jedwabiem, gdyż tu się znajduje kolebka polskiego jedwabnictwa (początki w 1924 r.), innym z poszukiwanymi przez smakoszy cukierkami –  "krówkami", które wciąż są dobrym towarem eksportowym. Jeszcze innym słowo Milanówek przywodzi na myśl chlubny dla mieszkańców okres okupacyjny i popowstaniowy, kiedy na szeroką skalę podjęto walkę z okupantem hitlerowskim (AK, Szare Szeregi i inne ugrupowania). Po upadku powstania warszawskiego miejscowa ludność, dokonując nadludzkich wysiłków, objęła opieką i działalnością charytatywną tysiące rannych, chorych, starców i dzieci.

Przez krótki okres Milanówek stał się nieformalną stolicą Polski. Tu działały agendy Delegatury Rządu, odbywały się ważne narady, bywał gen. L. Okulicki. Do stycznia 1945 r. Milanówek był siedzibą sztabu i dowództwa Obszaru Warszawskiego AK. Od 9 września 1944 r. do 17 października 1945 r. na miejscowej plebani przechowywana była urna z sercem Fryderyka Chopina.

W okresie powojennym Milanówek uległ znacznej degradacji (architektura, środowisko). Po odrodzeniu się autentycznej samorządności w 1989 r. zaczęły stopniowo następować korzystne zmiany. Dobry mikroklimat, świetna woda (oligoceńska), bogata zieleń – wszystko to sprawia, że Milanówek znowu staje się modny. Coraz częściej osiedlają się tu ludzie biznesu, aktorzy, muzycy pisarze. Milanówek słynie z organizowanego co roku Kabaretu Milanowskiego – maratonu sztuki kabaretowej z udziałem najwybitniejszych polskich artystów.

Podkowa Leśna

Od początku elitarne miasto inteligencji twórczej, polityków i przemysłowców...

Miasto od początku, od 1925 r., kiedy podzielony został majątek przemysłowca Stanisława Lilpopa, było elitarne. Koncepcja urbanistyczna Podkowy autorstwa Antoniego Jawornickiego, która nawiązywała do "miasta - ogrodu" Ebenezera Howarda, znalazła uznanie u inteligencji twórczej, polityków i przemysłowców. Wokół posiadłości Jarosława i Anny Iwaszkiewiczów gromadzili się wybitni twórcy, m.in. Karol Szymanowski, Jerzy Liebert, Antoni Słonimski, Stanisław Baliński. Krąg "Zarybia", skupiający się wokół siedziby Haliny i Janusza Regulskich, reprezentowany był przez przemysłowców, ludzi myśli technicznej i polityki. Do kręgu Hertzów należeli Aleksander Hertz – socjolog, Henryk Hertz – aktor, Benedykt Hertz – aktor i Irena Krzywicka.

Po Powstaniu Warszawskim w Podkowie znalazło schronienie około dwudziestu tysięcy uchodźców ze stolicy. W gościnnych podkowiańskich domach i licznych kawiarenkach kwitło życie towarzyskie, w konspiracji odbywały się spotkania władz Polski Podziemnej. Tradycje niepodległościowe były kultywowane do końca stanu wojennego. Najbardziej aktywny okres dla ludzi opozycji nastąpił w połowie lat sześćdziesiątych. Powstały w latach trzydziestych kościół pod wezwaniem św. Krzysztofa stał się wówczas miejscem spotkań młodzieży i środowisk opozycyjnych, a inicjator ożywienia duchowego, ks. proboszcz Leon Kantorski, był duchowym opiekunem tych przemian. Na pierwsze w kraju msze beatowe zjeżdżali ludzie z całej Polski. Również w stanie wojennym i w latach 80. w Podkowie na terenie kościoła działała galeria sztuki współczesnej oraz organizowano "spotkania" z ludźmi polityki, nauki i kultury, na które przybywało wielu mieszkańców okolicznych miejscowości, a także z Warszawy.

Żabia Wola

Najstarsze ślady pobytu człowieka na terenie gminy Żabia Wola to znaleziska pojedynczych monet rzymskich z przełomu I i II w. n.e. w miejscowości Osowiec. Kolejne zapisy historii gminy stanowi architektura. Drewniany kościółek – jeden z najpiękniejszych tego typu zabytków w okolicach Warszawy – wznosi się od 1678 roku w miejscowości Skuły.

Z kolei możni z rodu Ojrzanowskich, do których od 1526 roku należała wieś Ojrzanów, byli fundatorami gotyckiego kościoła w Żelechowie, gdzie też znajduje się nagrobek malarza Józefa Chełmońskiego. Innym zabytkiem na terenie tej miejscowości jest Pałac, który wybudowany został około roku 1900 według projektu Władysława Marconiego, otaczający go park pochodzi zaś z XIX w. Kolejny kompleks pałacowo-parkowy z lat sześćdziesiątych XIX w. rozciąga się na skarpie nad doliną rzeki Pisi w miejscowości Grzmiąca. Wjazd do pałacu zdobi jesionowa aleja. Piękne okazy starodrzewu można również spotkać w parku krajobrazowym w Grzegorzewicach. Pałac w tej miejscowości ma cechy neorenesansu.

Zespoły dworskie powstały również w siedmiu innych majątkach ziemskich: dwór w Żabiej Woli – w początkach XIX w., dwór w Petrykozach – w połowie XIX w. (dziś należy do aktora Wojciecha Siemiona, który utworzył w nim Galerię Sztuki Ludowej), dwór w Osowcu – wzniesiony około 1860 roku, zespół dworski w Siestrzeni – wybudowany ok. 1900 roku, w Zarębach i Lasku – pozostałości zespołów dworskich z początku XX wieku oraz z podobnego okresu park krajobrazowy i dwór murowany w Ojcówku.